Łęguty
Urywki historii

Most ten znajduje się na odnodze rzeki Pasłęki – GIŁWA - i zapewne w tym miejscu znajdowało się siedlisko Łęguckiego Młyna, po którym niestety nie pozostał już żaden ślad. Parów przy moście jest dość głęboki, może wskazywać to na to, iż woda w tym miejscu była spiętrzona do młyna. Istnienie lipowej alei, prowadzącej do mostu, jest również dowodem, iż znajdował się w tym miejscu młyn.

Łęguty /niem.Langgut/ wieś lokowana ok.1352 roku przez Krzyżacką Komturie Osterode /Ostróda/ na prawie Chełmińskim, powstała na bazie osiedleńców, sprowadzonych z Brandenburgii, rzemieślników i rolników

W II połowie XIV wieku na tereny Prus Krzyżackich przeniosła się rodzina notabli Brandenburskich Van der GROBEN ofiarując Zakonowi wojskową i logistyczną pomoc.

Członkowie tego rodu osiedlili się w wielu miejscowościach Prus Zakonnych, i wielce prawdopodobnym jest ,że brandenburski Generał Georg Heinrych Groben uzyskał od zakonu dzierżawę dóbr Łęguckich.

Generał Georg Groben wraz z dwoma synami Adamem i Ginterem wzięli w 1410 roku udział w Bitwie pod Grunwaldem i zginęli w tej bitwie.

Brak jest tu jakichkolwiek dowodów na to,że wieś Langgut /Lęguty/ zarówno w okresie przed bitwą została zniszczona i spalona, a tym bardziej po bitwie, kiedy to Prusowie stronnicy Króla Jagiełły zajęli bez walki zamek Komturii w Osteode /Ostródzie/.

W jakiś czas potem władze Zakonne powróciły na Zamek w Ostródzie i objęły we władanie tereny swej byłej komturii, a w tym także dobra Łęguckie.

Sytuacja dóbr Łeguckich wciągu lat następnych nie ulegała żadnym zmianom własnościowym,aż do wybuchu wojny polsko-krzyżackiej w 1454 roku , zwaną Wojną 13 letnią /1454 -1466/ zakończonej zwycięstwem Króla Polskiego Kazimierza Jagiellończyka i Pokojem Toruńskim.

Król Polski Kazimierz Jagiellończyk syn Władysława Jagiełły po wygranej w 1466 roku Wojnie 13 letniej z Zakonem Krzyżackim , w wyniku której odzyskał Pomorze , Ziemię Chełmińską i Warmie, a z całości ziem zagarnietych przez Zakon utworzył KRÓLESTWO PRUSKIE .

Wielki Mistrz Krzyżacki Ludwig von ERLICHSHAUSEN złożył mu przysięgę wiernopoddańczą /hołd/ jako lennik.

W zwycięskich walkach tej wojny brało udział wielu notabli i rycerzy pochodzenia pruskiego z Ziemi Chełmińskiej, zrzeszonych w Związku Pruskim, którzy przy poparciu Króla Polskiego podjęli walkę z Krzyżakami.

Do takich osób zaliczał się rycerz, pochodzący ze starożytnego rodu Prusów Mikołaj III von Pfeilsdorf-Pilewski dziedzic Pilewic w Ziemi Chełmińskiej.

W trakcie Wojny 13 letniej jako zaufany Króla wyświadczał wiele przysług zarówno w dyplomacji jak i w walce.Za szereg przysług otrzymał w nagrodę nominacje na Kasztelana Gdańskiego, p.o Wojewody Pomorskiego a także otrzymał,w dzierżawę Starostwo Tczew oraz dotacje w kwocie 1000 florenów węgierskich, na pokrycie strat poniesionych w wojnie oraz na zagospodarowanie otrzymanych włości. / 1 f.weg. = 3,5 gr.złota/ czyli 35 kg zlota /

Otrzymał on także dobra na granicy Warmii i Mazur, Ł Ę G U T Y składające się z 44 łanów ziem ornych i 4 łanów lasów. / 1 łan = 17.955 ha r-m ponad 800 ha /

Z otrzymanej donacji Mikołaj III pobudował w Zajączkowie pod Tczewem okazały Dwór i młyn oraz w dobrach Łęguckich, młyn wodny na rzece Pasarii / dziś Pasłęka/ oraz osiedle u zbiegu Pasłęki z rzeką Giłwą .

Miejsce to nazwał ŁĘGUCKIM MŁYNEM. W miejscu tym jeszcze w I dekadzie XXI w. rosły ogromne ponad 400 letnie lipy.

W parę lat po zagospodarowaniu swych włości 03.1478 r. Mikołaj III Pilewski umiera i pozostawia włości Łęguckie swym 4 synom , w imieniu których syn Maciej, dworzanin królewski, zbywa je swemu szwagrowi Sebastianowi Legendorf vel Lenhdorf- MGOWSKIEMU.

Następnym właścicielem dóbr Łęguckich został w 1539 roku Anthonius BORCK , starosta Brandenburski który dobra te odkupuje od wdowy po Sebastjanie Gertrudzie Legendorf / lub Lenhdorf/ Mgowskiej. A następnie powiększa swe dobra o nabyte także w 1540 roku dobra Lopkainy / Lopkain/ z 20 włukami ziemi,a także w 1539 roku wieś Dragolice z 40 włukami ziemi.Łacznie jego dobra wynosiły ca. 100 włuk t.j ca 1800 ha.

Po Anthoniusie ,dobra Łeguckie dziedziczy jego syn Dietrych. Przeprowadzony w 1573 roku spis rolny, wykazał ,że tylko Łęguckie dobra Borcków stanowiły 44 włóki ziem ornych, 7 włók lasów, oraz dwór i 2 młyny.
/ 1włóka = 1 łanowi = 18 ha/ x /44+7/ = ca 900 ha.

Syn Dietrycha ,zmarły w 1619 roku Achatius, Borck przekazał pod budowę kościoła w Łęgutach 3 włóki ziemi i zbudował w 1578 roku drewniany kościół o ewangelicko – augsburskiej proweniencji.

Kościół już jako murowany ,został zbudowany w roku w 1737 przez następnego właściciela dóbr Łęguty /Lagggut /Ludwika von der GROBENA.

Powyższy fakt może świadczyć o tym że ,członkowie rodu GROBEN , osiadli na dobrach w Prusach Wschodnich pod koniec XVI w. podjęli szerokie starania w celu odzyskania siedziby przywódcy Rodu Generała Georga Hainricha , i w początku XVIII w, odkupili od rodziny Borcków /około roku 1725 /dobra LANGGUT Łęguty.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę na dobra leżące po drugiej stronie Jeziora Łęguckiego o nazwie GRAZNITZ /Grazymy/ W dokumentach Krzyżackich pojawia się ona w 1352 roku , gdy to Mistrz Krzyżacki Winrych von Kniprode , nadał tą wieś o pow.10 włuk 4 braciom rycerzom o nazwisku Grosnisse, z prawem dziedziczenia. Dobra te podlegały Komturii w Olsztynku.

W XV wieku właścicielem Grazym został Hans von Grosnisse , który powiekszył dobra Graznitz o wsie Łęguty , Drogolice i Lopkajny , od którego około 1544 roku dobra te zostały,odkupione przez rodzine BORCKÓW .

Jak podano wyżej same dobra Łeguckie Borcków wg spisu rolnego przeprowadzonego w 1573 roku stanowiły 44 włóki ziem ornych , 7 włók lasów, oraz dwór i 2 młyny.

Na początku XVII wieku ród GROBENÓW zamieszkałych na Ost Prusach postanowił dla upamiętnienia protoplasty rodu, Brandenburskiego Generała Henrycha von Grobena , który wraz z synami zginął w Bitwie pod Grunwaldem, a był właścicielem Łęgut, odkupić te dobra wraz z sąsiednimi dobrami Graznitz /Grazymy/.

W początkach XVIII wieku właścicielem Łęgut i Grazym był Ludwik von Groben, który w latach 1737 – 1738 w miejscu drewnianego kościółk z 1578 wybudował murowaną świątynie o prowienięcji ewangelicko – augsburskiej.

Natomiast ostatnią właścicielką dóbr Łęguty i Grazymy była LUCY VON DER GROBEN.

W roku 1820 odbył się slub Luizy von GROBEN z Augustem von STEIN –Kamienieckim w wyniku którego zarówno dobra Graznitz jak i Laggut /Grazymy i Łęguty/ przeszły w ręce Augusta von Stein – Kamienieckiego.

Pierwsze wzmianki o rodzie z rodzie von STEIN - KAMIENIECKI z roku 1226 mówia o zlokalizowanym w Rapatach ewangelickio – augsburgskim cmentarzu członków tego rodu , więc w oparciu o te informacje można uznać za wielce prawdopodobne ze siedzibą tego rodu były RAPATY.

Wtedy właśnie zaczął się NAJSZCZĘŚLIWSZY okres w historii ŁĘGUT .

AUGUST von STEJN – KAMIENIECKI niezwłocznie dokonał przeglądu swych dóbr i zauważył że przepływająca kilka set metrów od Łęgut rzeka Pasaria mogła by przy niewielkim nakładzie , zabezpieczyć mieszkańcom wsi dostęp do do czystej wody.

Po szczegółowym zbadaniu tematu, zauważył że przekopem można będzie połączyć rzekę z jeziorem Łeguckim, te zaś krótkim odcinkiem z jeziorem Żelaznym /Isąg/.

Po z realizowaniu tego projekty tego projektu zauważono / na początku XX w/ ze różnica poziomu wody wypływającej z jeziora Łęguckiego może zostać wykorzystana do zbudowania na tym stopniu wodnym Elektrowni WIRNIKOWEJ która, dostarczała by energii elektrycznej na potrzeby Dworu i zbudowań gospodarczych Łęgutach i Grazymach

Zarówno pierwszy jak i drugi projekt został zrealizowany przez rodzine von Stein-Kamieniecki.

Poczatek XX w.rozpoczął się pomyślnie zarówno dla Grazym jak i dla Łegut. Niszczejący zbudowany w XVIII w barokowy pałac w Grazymach zostaje odbudowany w 1924 roku w stylu neogotyckim przez Fundacje Grobenów.

Włosci Łęguckie obejmuje swym patronatem od 1920 roku Prezydent Prus Wschodnich HERMAN GERYNG Ustala on jako jeden ze swych obrębów łowieckich lasy w granicach Łęguty – Mostkowo oraz osadza we wsi Pelnik nad jez. Isag swego zaufanego człowieka ,któremu powierza opiekę nad domkiem myśliwskim zlokalizowanym na wysokim brzegu nad rzeką Pasłęką , ca. 200 m od mostku na drodze do Pelnika. Ponadto powierza mu opiekę nad kilkoma końmi oraz łodzią na ktorej niejednokrotnie wyruszał na polowania aż pod wieś Łęguty.

Ostatni etap dziejów Łęgut to styczeń 1945 roku kiedy po wkroczeniu na ten teren krasnoarmiejców doszlo do masakry ludności cywilnej.

W/g relacji świadka tej masakry, dziś 84 letniej staruszki p. Małgorzaty Wisniewskiej w tym czasie 10 letniej dziewczynki, zmordowano wówczas około 20 osób z pośród mieszkańców wsi i uciekinierów z pobliskich miejscowości.

Na podstawie relacji tego świadka a także starych zdjęć lotniczych , masową mogiłę zamordowanych zlokalizowali specjaliści z Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN.

W styczniu 2019 roku została przeprowadzona Ekshumacja odnalezionych szczątków. Wśrod odnalezionych szczątków antropologowi udało się wyodrębnić szczątki 10 osób które magą być poddane identyfikacji genetycznej.

Ekschumacja jak i powtórny pochówek zostały przygotowane przez pastora parafi Ewangelicko-Augzburskiej w Łęgutach.

Powtórny pochówek odbył się 30 listopada 2019 roku, przy udziale mieszkańców wsi,przedstawicieli Władz Samorządowych oraz przedstawicieli Zimkostw Prus Wschodnich /O P/ i Prus Zachodnich . O powyższych uroczystościach szeroko donosiłalokalna prasa a w tym gazeta Olsztyńska /Axel Sp/ a także informacje w tym zakresie są dostępne w Internecie.

Na podstawie podanych wyżej informacji można domniemać, że Biuro Poszukiwań i Identyfikacji Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku uzyskało od przybyłych na uroczystość powtórnego pochówku przedstawicieli Ziomkostw Prus Wschodnich i Prus Zachodnich porównawczy materiał genetyczny pozwalający ustalić tożsamość 10 osób pomordowanych w masakrze ze stycznia 1945 roku.

Prowadzi to wprost do wniosku że owe 20 osób pomordowanych w tej masakrze to mieszkańcy Dworku w Łęgutach z rodu von STEIN - Kamienski i uciekinierów z Graznic członków rodu van der GROBEN.

PS. Moje zainteresowani historią Łęgut wynika z tegoże jednym z mych przyjaciół jest potomek Mikołaja III von Pfeilsdorf– Piewskigo XV wiecznego właściciela Łęgut Sławomir Klec Pilewski współ autor ze ś.p. prof.dr.hab. UWM G.Białuńskigo książki pt. ”PILEWSCY Saga Ostatniego Rodu Wielkich Prusów” w której opisuje historie swego rodu. Ksiązka ta dostępna jest w Wypożyczalni Wojewódzkiej Biblioteki w Olsztynie. Więcej na internetowej stronie Prus@prusowie.pl

NB
Młodemu pokoleniu trudno jest pojąc i zrozumieć rzeczywistość jaka zaistniała w styczniu 1945 roku. A wyglądała ona tak: Josip Wisarionowicz STALIN zezwolił żołnierzom Armi Czerwonej, wkraczającym na tereny Ost Pr.Prus Wschodnich na wzięcie rewanżu na Niemcach za bestialstwa dokonywane na terenach Rosji .

Korzystając z tego zezwolenia krasnoarmiejcy mordowali uciekających Niemców, gwałcili kobiety Niemieckie i bezsensownie niszczyli mienieNiemieckie.
Typowym przykładem jest tu Alenstein /Olsztyn do którego 22 stycznia 1945 roku wkroczyli Rosjanie bez jakiegokolwiek oporu i w walki a jednak zniszczyli i spalili ca 45 % budynków w mieście.

Zrozumiałym natomiast jest dążenie Ziomkostw Pruskich do poznania historii swoich przodków oraz miejsc w których żyli oni przed wiekami.

Stanisław J. Kwieciński

MAIL: PRUS@PRUSOWIE.PL

Początek Strony