Prusowie - Pochodzenie

Na pytanie: skąd się wzięli Prusowie trudno dać jednoznaczną odpowiedź. Może w tym pomóc genetyka. Umożliwia ona śledzenie w czasie wspólnych znaczników genetycznych (mutacji) od momentu ich powstania. Można dzięki temu ustalić pokrewieństwo, określić protoplastę i okres w którym żył. Najbardziej przydatne do takich celów jest badanie chromosomu Y, dziedziczonego w linii męskiej. Chromosom Y posiada segmenty DNA o znanej charakterystyce. Każdy segment określany jako znacznik DNA posiada swój numer (DYS#). Dla celów genealogicznych badaniom podlegają znaczniki chromosomu Y, nazywane STR. Ulegają one mutacjom. Ustalono, że odległość między mutacjami wynosi od kilku do kilkuset pokoleń, a prawdopodobieństwo wystąpienia mutacji jest wartością stałą dla danej grupy DNA.
Genetyczny Adam żył około 80 tysięcy lat temu. Został oznaczony jako M0 (znacznik M168). 20 tys. lat później powstały dwie grupy określone jako M60 i M91, które rozprzestrzeniły się w Afryce, a początek euro-azjatyckiego Adama zapoczątkowali potomkowie grupy M0, którzy poprzez Półwysep Arabski rozeszli się na wschód i północ. Ci ostatni po mutacjach M89, M9, i M45 osiedli na stepach Kazachstanu, Uzbekistanu, południowej Syberii i na północnej stronie Hindukuszu. Grupa znacznika M45 wykształciła się 35 do 40 tys. lat temu i stanowi protoplastę wielu Europejczyków i niemal wszystkich Indian amerykańskich. Potomkowie grupy znacznika M45 (znacznik 173), środkowo-azjatyccy zbieracze-myśliwi stworzyli ok. 35 tys. lat temu pierwszą osadniczą grupę w Europie. W okresie lodowcowym wycofali się w cieplejsze rejony od dzisiejszej Hiszpanii przez Włochy i na Bałkany, po Ukrainę, by po cofnięciu lodowca powrócić na północ. Po kolejnej mutacji ok. 10 tys. lat temu część tej ludności, która osiadła na stepach Ukrainy lub południowej Rosji, określona jako grupa R1a (znacznik 17) rozprzestrzeniła się na Środkowy Wschód, w kierunku Indii, oraz na zachód, docierając nawet do Islandii. Współcześnie na terenie od Czech i Polski po centralną Azję ok. 40% mężczyzn należy do grupy R1a. Członkom grupy R1a przypisuje się wytworzenie wczesno-indo-europejskich języków.

Schemat opracowany w ramach projektu National Geographic przedstawia rozprzestrzenianie się kolejnych mutacji Y-DNA.
Na podstawie badań archeologicznych, analizę mutacji Y-DNA i zapisów historyków rzymskich można pokusić się o rekonstrukcję dziejów osadnictwa na terenie Prus.

3700 lat p.n.e. pojawia się archeologiczna kultura pucharów lejkowych, 2700 lat p.n.e. kultura rzucewska. Jej przedstawiciele mogli być nosicielami haplogrupy I2a. Ukształtowała się ona około 8 tysiecy lat temu na Bałkanach. Około 6 tysięcy lat temu dotarli na ziemie polskie.
Kolejną dużą grupą ludności mogli być Prasłowianie, przedstawiciele haplogrupy R1a. Są przesłanki aby wiązać ich z upadkiem kultury trypolskiej. Zmiany klimatyczne spowodowały upadek kultury i rozprzestrzenienie ludności. Cztery tysiące lat temu dotarli na Wyspy Brytyjskie, nad południowe wybrzeże Bałtyku i do Skandynawii. Badania genetyczne wykazują tu bardzo wyraźne związki. Co najmniej 500 lat p.n.e. jest już ukształtowana archeologiczna kultura kurhanów zachodniobałtyjakich, która według mnie jest z nimi sciśle powiązana.
Około 2500 roku p.n.e. docierają do Europy Wschodniej Ugrofinowie (haplogrupa N). W I tysiącleciu p.n.e. docierają nad Bałtyk. Przenikają w społeczność mieszkającej już tu ludności. Bałtycka gałąź N1c1 z DYS19=15 powstała około 2000 lat temu. Jest typowa dla mieszkańców obecnej Litwy, Łotwy oraz mieszkańców Prus i Jaćwieży. U mieszkańców Finlandii przeważa DYS19=14.

W tym samym czasie na terenie Pomorza Wschodniego rozwija się kultura pomorska, która na początku naszej ery zostaje zdominowana przez Gotów (haplogrupa R1b), przybyszy z Gotiskandii. Bywa ona lokalizowana w południowej Skandynawii ale również na Pomorzu Zachodnim. Powstaje kultura archeologiczna, określana jako wielbarska. Obejmuje ona Pomorze Gdańskie, Wysoczyznę Elbląską, Pomorze Środkowe.

Fragment mapy ze „Starożytnej Polski” Andrzeja Kokowskiego.
kultura wielbarska

kultury bałtyjskie

Dzięki Tacytowi mamy kilka bardziej szczegółowych informacji z pierwszego wieku n.e. Wymienia on kolejne plemiona zamieszkujące nad Bałtykiem. Poza Gotami wymienia Estiów, których można utożsamić z kulturą archeologiczną Dollkeim-Kovrowo zlokalizowaną nad Zalewem Wiślanym i na Sambii, Galindów (kultura Rogaczewska, okolice Mrągowa i Szczytna) i Sudawów czyli Jaćwięgów (kultura sudowska, na wschód od Wielkich Jezior Mazurskich).
Na przełomie III i IV w.n.e. następuje rozszerzenie kultury sudowskiej w kierunku zachodnim. Może mieć to związek z wyludnieniem tych obszarów na skutek migracji Gotów i Gepidów na południe Europy.

W drugiej połowie V wieku nad górną Łyną i w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich osiedla się plemię mające związki z Germanami nad Renem i Gepidami znad dolnego Dunaju. W archeologii są określani jako grupa olsztyńska. Być może byli to Herulowie. Według Kokowskiego, w VI wieku mieli oni być przyczyną upadku Vidivariów, plemienia mieszkającego u ujścia Wisły, składającego się z Gotów i Gepidów. Herulowie mieli wyemigrować do Skandynawii.

Poniższy schemat przedstawia podziały kulturowe ziem zachodniobałtyjskich w schyłkowej fazie okresu wędrówek ludów.
A- kultura Dollkeim Kovrovo,
B- grupa elbląska
C- grupa olsztyńska
D- kultura sudowska
E- grupa dolnoniemeńska
Linią ciągłą zaznaczono zasięg strefy cmentarzysk kurhanowych; strzałkami- główne kierunki ekspansji osadnictwa pruskiego na początku wczesnego średniowiecza (wg W. Wróblewski, Ziemie, s. 289, ryc. 2)

W VI wieku widoczna jest dalsza ekspansja Bałtów z Sambii i Natangii w kierunku zachodnim. Docierają nad jezioro Drużno i wschodnie Żuławy. Wykopaliska archeologiczne z tego okresu wskazują na dobrze rozwinięte kontakty Bałtów ze Skandynawią.

Na przełomie VII i VIII wieku część plemienia Galindów, być może z plemionami Radymiczów i Wiatyczów z północnego Mazowsza emigruje na wschód.

W późniejszych wiekach pojawiają się zapiski historyków o poszczególnych plemionach pruskich. Około roku 850 wymieniona jest Pogezania, około 900 Warmia, około 1050 Sambia, w 1150 wymienieni w źródłach arabskich zostają Jaćwięgowie.

Przed najazdem krzyżackim podział plemienny jest już ukształtowany.

Po podbojach krzyżackich, na wyludnione na ziemię Prusów licznie przybywają mieszkańcy pobliskiego Mazowsza, po epidemii z początku XVIII wieku liczni koloniści z Niemiec.

Powyższe wywody będące tylko zarysem historii osadnictwa na terenie Prus zostaną zapewne zweryfikowane na podstawie dalszych badań archeologicznych. Badania genetyczne żyjących obecnie potomków Prusów umożliwią poznanie migracji pokrewieństwa mieszkających tu ludów z innymi miejscami na kontynencie europejskim.

Grzegorz Krupiński
3 września 2008

MAIL: PRUS@PRUSOWIE.PL

Początek Strony