O Języku pruskim, lekcja 2

Język Prusów lekcje:  « 1 »    « 2 »    « 3 »    « 4 »    « 5 »    « 6 »

Wszystkich, którzy cierpliwie i do końca przeczytali tekst Lekcji Pierwszej, poszperali w Internecie, co to jest Słownik Elbląski, a może i trafili na pruskie teksty Katechizmów - zapraszam do małego sprawdzianu.
Pierwszym dwóm osobom, które nadeślą dobre tłumaczenie z pruskiego na polski, stawiam piwo.
Praga, ast mettan eni-tusimt tri-simte uszt-desimt newint.
Ka seggi szandeinan pragiskan wutris ? Mazi bout tans seggi kassojan krugis

Mattis, Septembrus, mettan 2008

O języku pruskim, Lekcja 2,

Kajles,

Dzień dobry Państwu,
Może jako swego rodzaju kamień milowy , rozgraniczający to o czym będziemy rozmawiali, ja powiem;
Prusowie - język pruski
Prusacy - język niemiecki,
To są dwa odrębne, nie przenikające się światy.

Język pruski należy do odrębnej rodziny językowej, jest to język bałtyjski, spokrewniony z językiem litewskim i łotewskim, choć jest w nim również bardzo wiele słów i rdzeni - wspólnych z językami słowiańskimi.
W języku pruskim są dwa podstawowe dialekty: dialekt pomezański i dialekt sambijski.
Język pruski jest językiem indoeuropejskim, ze swoją logiką i regularnością, Europejczyk nawet słysząc ten język po raz pierwszy - nie może tego języka nie rozumieć.
A tak !
A pamięć do wyuczenia się słówek potrzebna jest zawsze, przy uczeniu się jakiegokolwiek języka obcego.

Zająłem się językiem pruskim - bo to nie może być tak, aby Prusowie i Prusy miały zostać w złej pamięci świata jako oprawcy Europy dlatego, że Niemcy skradli Prusom nie tylko ich ziemię ale i nazwę narodu.
Prusowie byli rozśpiewani i roztańczeni ,w lot pojmowali obcą mowę, odwaga pruskich wojowników, idących śmiało naprzód bez oglądania się za siebie, była legendą przełomu pierwszego i drugiego tysiąclecia.
Prusowie byli znakomitymi aktorami ...
W roku 1220 na dwór księcia Leszka Białego przybyło dwóch Prusów, którzy srogie łzy lejąc opowiadali jeden przez drugiego jakich to wielkich krzywd doznali od swoich współziomków. Leszek Biały poruszony do głębi ich opowieścią dał im schronienie. Blisko rok cały gościli na jego zamku, poznając polskie obyczaje.
A Leszek Biały to był nie byle kto, bo zasłynął w polskiej historii odpowiedzią na papieska bullę wzywającą najdzielniejszych władców Europy do udziału w wyprawach krzyżowych.
Leszek odpisał bardzo grzecznie że Palestyna to nie może być, tam jest tak gorąco, a on bez swojego ulubionego piwa i miodu - nie da rady. Jak nie ma miodu, to nie jedzie na żadną wyprawę krzyżową - i już!.
Papież Innocenty III ze zrozumieniem odniósł się do tych argumentów, odpowiadając mu: tedy jedź synu nawracać pogan bliżej, do krainy mlekiem i miodem płynącej, tam gdzie Prusowie znakomitego piwa warzą dość - tych pogan nawracaj.
Wraz z tymi właśnie dwoma przewodnikami Leszek zorganizował wielką wyprawę przeciwko Prusom A wszystko było ukartowane, jak w najlepszym teatralnym scenariuszu. Kiedy znaleźli się na miejscu - przewodnicy uciekli do swoich, wprowadzając przedtem wojsko na mokradła pod groty strzał i oszczepów, Leszek sam ledwo uszedł z życiem. Gdy następna wyprawa przeciw Prusom w roku 1222 też nie przebiegła po myśli Leszka - powrócił on do swojej wcześniejszej myśli nawracania pogan nie ogniem i mieczem ale organizując na terenie Prus targi żelaza i soli. Po agresji krzyżackiej Prusowie nie pogodzili się łatwo z obcym panowaniem, w XIII w były trzy powstania pruskie przeciwko krzyżakom, z których trzecie w latach 1260 - 1273, pod wodzą legendarnego Herkusa Monte zjednoczyło wszystkie plemiona pruskie. Była zdrada i powstanie upadło.
Potem był Związek Jaszczurczy, a kto wie czy nie decydujące dla losów bitwy grunwaldzkiej było to, że oprócz pruskiej ludności wiejskiej również i miejskie Stany Pruskie, stanęły po stronie Polski.
Prusowie byli honorowi, dotrzymywali danego słowa - jeszcze w wieku XV, a więc ponad 300 lat od krzyżackiej napaści, gdy obwiniony o coś Prus powiedział przed sądem: As asma newinunts, ja jestem niewinny - wystarczyło to aby krzyżacki trybunał odstąpił od oskarżenia.
Prusowie po latach sąsiedzkich utarczek i najazdów zdecydowanie szukali oparcia i pomocy w Polsce.
Było czwarte powstanie Pruskie i Pokój Toruński w 1466. Był Hołd Pruski w 1525..
Ale Historia nie składa się z życzeń.
Już w roku 1308 Wielki Mistrz Siegfried von Feuchtwangen wydał zakaz używania języka pruskiego.
Mówiąca po prusku warstwa rdzennej arystokracji tzw. nobiles, była karana grzywną w wysokości rocznych zarobków, chłopi mieli obowiązek co tydzień chodzić do niemieckiego księdza do spowiedzi, niepokorni byli przybijani za uszy do drzwi swojego domu.
Ale język pruski mimo tych prześladowań i zakazów trwał i to trwał na tyle mocno, zwłaszcza na wsi - że w roku 1545 wydano w języku pruskim dwa tzw Małe Katechizmy, a w roku 1561 znacznie obszerniejszy pruski Enchirydion wg Marcina Lutra.
Nieco wcześniej była niemiecka Kronika Prus Simona Grunau z roku 1520, ze słowniczkiem zawierającym 100 pruskich słów.
W roku 1823 zmarł Elbląski antykwariusz Abraham Gruebnau, zostawiając w spadku po sobie datowany na połowę XIV w. rękopis niemiecko-pruskiego Słownika Elbląskiego, zawierającego 802 pruskie słowa. Razem do naszych czasów przetrwało nieco ponad 2000 oryginalnych pruskich słów.
Oficjalnie przyjmuje się że język pruski zamarł pod koniec XVIII w, ale to nie jest ścisłe, bo były rodziny, w których językiem pruskim , pruskimi zwrotami mówiono nieprzerwanie, jeszcze tuż przed II wojną światową ! Jeszcze dzisiaj na Mazowszu i Mazurach żyją potomkowie dawnych Prusów, pamiętający swoich dziadków, czy rodziców, mówiących po prusku - pojedyncze, ale bez wątpienia pruskie słowa !

I wokół tych „nieco ponad 2000 oryginalnych pruskich słów” zaczęła się tworzyć mocna ekipa, w której są nie tylko lingwiści i historycy, zaczarowani dawnymi Prusami, wspaniałą, mlekiem i miodem płynącą krainą - są również i inżynierowie, którzy liczą ile kilometrów kanalizacji trzeba ułożyć, ile trzeba w Prusach zaprojektować i zbudować oczyszczalni ścieków...
Ja językiem pruskim zacząłem zajmować się jeszcze w ubiegłym tysiącleciu, więc to już trochę czasu jest. Od kilku lat jestem również związany z Jerzwałdzkim Parkiem Krajobrazowym i Związkiem Gmin: „Łączy nas Kanał Elbląski”. Wracają plany przekopania Mierzei Wiślanej, tak aby Elbląg znów stał się morskim portem. To jest niezły program, i to dlatego jestem uparty jak Prus.

W prowadzonym przez Tomasza Kammela programie Pt Sekrety rodzinne , wyemitowanym przez TVP w marcu 2007 Dla Państwa Damięckich przygotowałem startowy zestaw rodzinny.
Formuła programu jest taka że zaproszeni goście dowiaduję się o wszystkim na miejscu, w trakcie programu. Nie ma żadnych prób i wcześniejszego uczenia się tekstów.
Myśl przewodnia była taka aby każdy powiedział coś na powitanie, przedstawił się i przedstawił następnego członka rodziny.
Akcent w języku pruskim jest wolny, słowa i zdania akcentujemy w sposób naturalny, bez obawy popełnienia błędu, czasem jak nam w duszy zagra, dłużej wymawiamy spółgłoski a , o, u.....


MACIEJ DAMIĘCKI:
Laban deinan! (Dzień dobry!)
As asma Mattis. (Ja jestem Maciej.)
Mes asmai Sejmine Damiane. (My jesteśmy Rodziną Damięckich,
Sta ast maja genna Joanna. (To jest moja żona Joanna.)
Joanna ast prabutiskai grazza be malda ( Joanna jest wiecznie piękna i moda)

JOANNA DAMIĘCKA:
Kajles! (pozdrowienie, jak nasze halo, cześć, witam)
As asma Joanna. (Ja jestem Joanna.)
Stas ast majs wijrs Mattis. (To jest mój mąż Maciej.)
Mes turrimai dwai malnijkans (my mamy dwoje dzieci )
Stwi ast majs sons Matteus. (Tutaj jest mój syn Mateusz.)

MATEUSZ DAMIĘCKI:
Kajles! (pozdrowienie, jak nasze halo, cześć, witam)
As asma Matteus (Ja jestem Mateusz.)
Tijt, Joanna ast maja Mote, be Mattis ast majs Towis, ( tak Joanna jest moją Mamą, a Maciej jest moim Ojcem)
As asma aktoris,( ja jestem aktorem)
Be sta grazza mergo ast maja sestro Matilda, ( a ta ładna dziewczyna to jest moja siostra Matylda)

MATYLDA DAMIĘCKA:
Kajles! (pozdrowienie, jak nasze halo, cześć, witam)
As asma Matilda. (Ja jestem Matylda.)
En nusan sejminen As asma aka-malda (W naszej rodzinie ja jestem najmłodsza)
As dijgi asma aktorine (Też jestem aktorką.)
Sendraugai mes asmai laban, weselan sejmine. (Razem jesteśmy dobrą, wesołą rodziną.)

Pan Maciej z zawodową, rutyną ledwie zerknąwszy na tekst powiedział;
Rozumiem wszystko : Joanno, Ty jesteś : maja Genna !
I Pani Joanna mówiąca trudno wymawialne : Stwi ast majs sons.
Albo dumne wyznanie Matyldy : As asma aka-malda en nusan sejminen.

Razem prawie czterdzieści słów, nieźle jak na pierwszy raz,
      Czterdzieści słów w najbardziej elitarnym języku zjednoczonej Europy...

Na zakończenie spróbuję dopisać jakieś gładkie zdanie:
Żywy język pruski jest faktem, ale oczywiste jest pytanie o jego przyszłość.
Ja tej odpowiedzi nie znam
Mogę odpowiedzieć tylko tak - Prusowie byli dumnym, bardzo upartym, pracowitym narodem i nie po to kolejne pokolenia przekazywały sobie pruskie tajemnice, nie po to Prusowie tak bardzo kochali wolność aby teraz nie potrafili z tej wolności korzystać.

PS.
Czasem zdarzało się że Prus wracając z roboty napotykał na swej drodze silne przeciwne wiatry, prądy morskie i niezwykłe zawirowania i wracał dopiero nad ranem, albo nawet po trzech dniach...
Wtedy mówił do żony: As mijli Tebbei taigi spartai kaigi nekas, kocham Ciebie tak mocno jak nikt.

Mattis Piegat,
Aprilus, mettan 2007